Żeby odnaleźć swoją tożsamość uczeń musi umieć podeprzeć się treściami historycznymi i operować konkretnymi danymi na temat najbliższej mu rzeczywistości czyli szkoły, do której uczęszcza. Należy zapoznać go zatem z tradycjami i historią szkolnictwa prywatnego w Polsce i Europie. Jakież bywa zdziwienie uczniów gdy dowiadują się, że szkoły prywatne istniały w naszym kraju i w całej Europie od początku naszej ery i przez 18 stuleci były jedyną formą a zarazem możliwością pobierania nauki zbiorowej. System szkolnictwa państwowego zaczął powstawać dopiero w 19 wieku, początkowo w bardzo ograniczonej formie co oznacza, że nie był dostępny dla wszystkich dzieci. Powstawały nieliczne szkoły elementarne z 3 lub 4 klasami początkowymi, do których uczęszczała tylko część młodzieży objętej wiekiem szkolnym. Pierwsze szkoły dbały zawsze o tradycje, język i wychowanie narodowe.

Po 1905 roku zaczął kształtować się wyraźnie niezależny system oświaty prywatnej wszystkich stopni oraz oświata dorosłych. Najsilniej polskie szkolnictwo prywatne rozwijało się w Królestwie Polskim, gdzie w 1905 roku działało 535 prywatnych szkół początkowych, kształcących 47 242 uczniów; natomiast w 1913 roku było już 826 szkół początkowych (57 890 uczniów) i 247 szkół średnich (50 070 uczniów). W Galicji w 1913 roku działało 68 prywatnych szkół średnich (około 13 000 ucz­niów), a w Poznańskiem - zabór pruski - 40 szkół (13 519 uczniów).

Szkoły te miały z reguły charakter elitarny ale zawsze odznaczały się stosunkowo wysokim poziomem na­ucza­nia, a wiele z nich pełniło dodatkową funkcję warsztatów naukowych dla polskich nauczycieli. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku podtrzymano dualistyczny system szkolny polegający na istnieniu dwutorowego kształcenia: masowego i elitarnego prywatnego.

W 1932 roku Sejm zatwierdził ustawę z dnia 11 marca O prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych. Podporządkowywała ona dość silnie szkolnictwo prywatne władzy państwowej i wywoływała opór posłów ukraińskich, białoruskich, żydowskich i endeckich. Uważali oni, że ustawa ta jest niezgodna z Konstytucją, ogranicza bowiem prawa związków religijnych i mniejszości narodowych do posiadania własnego szkolnictwa. Ostry spór o ustawę wzbudzał żywe zainteresowanie społeczeństwa tym mo­delem oświaty.

W roku szkolnym 1937/1938 istniało 308 szkół państwowych, 42 szkoły samorządowe i aż 427 prywatnych. Jeszcze większe różnice na niekorzyść szkolnictwa publicznego występowały w szkolnictwie zawodowym. W roku szkolnym 1937/1938 działało 177 państwowych szkół zawodowych, 119 samorządowych i aż 637 prywatnych. Szkoły te miały lepsze warunki lokalowe i kadrowe oraz dawały niemal pełną gwarancję dostania się do gim­nazjum.

Prywatne szkolnictwo międzywojenne stanowiło poważną część ówczesnego systemu oświatowego i wręcz wyręczało państwo w kształceniu młodzieży oraz odegrało ważną rolę w krzewieniu nowatorskich idei pedagogicznych. Funkcjonowanie szkół prywatnych w ok­re­sie okupacji hitlerowskiej opierało się głównie na systemie tajnego nauczania na wszystkich szczeblach kształcenia; było też jedną z form walki społeczeństwa z okupantem.

Po odzyskaniu niepodległości w 1945 roku, wobec ogromnych zniszczeń i spustoszenia substancji naukowej, szkolnictwo prywatne wypełniało nadal luki w oświacie narodowej. W początkach czerwca tego roku Ministerstwo Oświaty dokonało obliczenia stanu szkolnictwa na podstawie zestawień sporządzonych przez kuratora okręgów szkolnych na ziemiach II Rzeczypospolitej włączonych do Polski Ludowej. Okazało się wówczas, że mamy 536 (w tym 259 prywatnych) gimnazjów ogólnokształcących, 344 licea ogólnokształcące (w tym 131 prywatnych), 100 szkół zawodowych niższych (w tym 73 prywatne), 94 gimnazja zawodowe (w tym 41 prywatnych) oraz 79 kursów zawodowych (w tym 60 prywatnych). Ogólnie, w roku szkolnym 1944/1945 liczba młodzieży uczącej się w szkołach państwowych wynosiła 52 703, a w prywatnych 39 7127. Dane te są o tyle istotne, że obrazują wyraźnie zasięg i skalę przejęcia przez szkolnictwo prywatne ciężaru kształcenia dzieci i młodzieży.

We współczesnych nam czasach należy zatem mówić o reaktywacji szkolnictwa prywatnego, którego  idea demokratyzacji i uspołecznienia oświaty rozbudziła świadomość i uzyskała poparcie społeczne. W konsekwencji pojawiły się pierwsze szkoły niepubliczne: Liceum Społeczne w Toruniu PW „Poltech” i Liceum Społeczne w Warszawie, Autonomiczne LO w Gdańsku oraz Szkoła Podstawowa w Podkowie Leśnej. Zarejestrowano także Społeczne Towarzystwo Oświatowe (STO), które należy traktować jako autentyczną oddolną inicjatywę społeczną i postępowy nurt oświatowy. W 1988 roku MEN odmówiło zezwolenia na prowadzenie niepaństwowej szkoły podsta­wowej, ale została ona uchylona przez Naczelny Sąd Administracyjny (wyrokiem z dnia 24 lutego 1989 roku, sygn. Akt NSA 1104/88), który stwierdził, że obowiązek zapewnienia bezpłatnej nauki przez państwo nie oznacza zakazu otwierania szkół płatnych w ramach obowiązujących przepisów. Od tej pory powstały tysiące niepublicznych szkół podstawowych i średnich oraz ponad trzysta uczelni wyższych. Pozycja szkolnictwa niepublicznego jako trwałego elementu systemu edukacji w Polsce została potwierdzona prawnie w następujących dokumentach prawnych: w Ustawie o Szkol­nictwie Wyższym z dnia 12 czerwca 1990 roku, oraz w jej nowelizacji z dnia 27 lipca 2005 roku, w Ustawie o Systemie Oświaty z dnia 7 września 1991 roku oraz 26 czerwca 1997 roku o Wyższych Szkołach Zawodowych.

W aspekcie społecznym szkoła prywatna spełnia zatem niepodważalnie rolę kulturotwórczą w re­gionie, a czasami zastępuje nagminnie zamykane domy kultury, biblioteki, działając inspirująco na podnoszenie jakości ich pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jest to podstawowa wiedza, w którą ma być wyposażony uczeń szkoły niepublicznej, żeby rozróżniał instytucję od domu rodzinnego, ponieważ dyktuje ona inne funkcje społeczne i pozwala jednostce żyć w grupie, poznawać jej zasady, uczyć się wzajemnego szacunku, być odpowiedzialnym za innych oraz nawiązywać trwałe więzi i relacje wśród rówieśników.