Najbardziej znane teorie alternatywne w Europie.

Są to różnorodne sposoby nauczania funkcjonujące w różnych krajach niezależnie od systemów państwowych:

* learning by doing Johna Deweya;

* "szkoła pracy" ( Arbeitsschule ) Georga Kerschensteinera (1854 - 1932)

* "szkoła aktywna" ( l` école active) Adolph`ea Ferriere`a (1879 - 1960)

* "szkoła pracy produkcyjnej" ( trudowaja szkoła) Pawła Błońskiego (1884 - 1941)

* "szkoła twórcza" Henryka Rowida (1877 - 1944)

* koncepcja `planu daltońskiego` Helen Parkhurst (1887 - 1959)

* "metoda projektów" ( the project metod of teaching ) Williama Hearda Kilpatricka (1871 - 1965) i Johna Alforda Stevensona;

* "uczenie się pod kierunkiem" ( supervised study) Alfreda Lawrance`a Hall - Questa

* "metoda winnetkowska" Carltona Washburne'a (1889 - 1968) "przystosowania szkoły do dziecka"

* różne odmiany tzw. "nauki całościowej" i "nauczania łącznego" (Gesammtunterricht) np. Karla Linkego (1884 - 1938)

* metoda swobodnego wychowania przedszkolnego w "domach dziecięcych" ( casa del bambini) Marii Montessori (1870 - 1952)

* metoda "ośrodków zainteresowań" - ( centrem de d`intérets) Owidiusza Decroly`ego (1871 - 1932)

koncepcja "swobodnej szkoły ludowej" według "planu jenajskiego" Petera Petersena (1884 - 1952)

* system mannheimski, tj. "organizowania szkół na podstawie wrodzonych uzdolnień dzieci" Jozefa Antona Sickingera (1858 - 1930)

* różne odmiany nauczania w ciągach równoległych, nauczanie egzemplaryczne, nauczanie problemowe, nauczanie grupowe, nauczanie kompleksowe, metoda "nowych technik dydaktycznych" Celestina Freineta ( 1896 - 1966), czy nieco późniejszy, rozwijany już po ostatniej wojnie światowej system "mi-temps" ( połowę czasu na naukę, połowę na wychowanie fizyczne i sport ) Maxa Fourastiera

* "republiki dziecięce" ( little commonwealth) Homera Tyrella Lane`a (1986 - 1925)

* ciągle aktualny system skautingu lorda Roberta Stephensona Smitha Baden - Powella (1857 - 1941), który to system stał się wzorem dla harcerstwa polskiego;

* skrajnie antyautorytarny system swobodnego samorządnego samowychowania młodzieży w szkole i zakładzie Alexandra Sutherlanda Neilla (1883 - 1973) w Summerhill

* system wychowania kolektywnego w komunach pracy Antoniego Makarenki (1888 - 1939)

* system "pedagogii serca" ( sierdce oddaju dietiam) Wasyla Suchomlińskiego (1918 - 1970)

* nastawiony na "naprawę świata" w duchu racjonalnego, pokojowego i liberalnego urządzenia życia przeciw wszelkiej nietolerancji i fanatyzmowi - system swobodnego wychowania realizowany przez Bertranda Russela (1872 - 1970) wraz z żoną - w jego szkole - internacie Beacon Hill;

* system wychowawczy oparty na antropozofii ("ludzkich siłach duchowych") Rudolfa Steinera (1861 - 1925) w zapoczątkowanych przez niego tzw. "wolnych szkołach waldorfskich" (Waldorf - Schulen), rozwijanych w świecie do dziś

Przykłady alternatywnych systemów i szkół w Europie:

• "Slöjd" - Arbeitserziehung in Schweden, ihre Ursprünge, Methoden und Ziele
• " La Prairie" - Renaissance der "Education Nouvelle" - Frankreich Toulouse
• "Reggio - Pädagogik" - Persönlichkeitsentwicklung, vielsetig, kreativ 
• "Storyline - Methode" - Lernen in der komplexen Geschichte
• "Junior Republic" - William R. George
• "Dom Sierot" - Janusz Korczak
• "Gorkij - Kolonie" - Anton Semjonowitsch Makarenko
• "Little Commonwealth" - Homer Lane
• "Boys Town" - Father Flanagan
• "Escuela Moderna" - Francisco Ferrer
• "Weisenhaus zu Cempuis" - Paul Robin
• "Freie Bauernschule in Jasnaja Polana" - Leo N. Tolstoi
• "Summerhill" - Alexander Sutherland Neill
• "Casa dei Bambini" - Maria Montessori
• "New School Abbotsholme" - Cecil Reddie
• "Ecole des Roches" - Edmund Demolins
• "Walkemühle" - Leonard Nelson
• "Deutsche Landerziehungsheim" - Hermann Lietz